Mùa mưa sắp đến sẽ là mùa sinh sản của loài rắn. Do đó, thông tin các loài rắn ở Việt Nam, biết cách phân biệt rắn độc hay không độc cùng những cách phòng tránh, chữa trị khi bị rắn cắn… Sẽ là những kiến thức bổ ích mà Vườn Và Nhà muốn chia sẻ đến bạn đọc, giúp bạn đối phó và phòng sự “ghé thăm” bất chợt của loài bò sát này quanh nhà bạn.
Tổng quan về các loài rắn ở Việt Nam
Loài rắn được xem là một loài động vật có khả năng thích ứng tốt, do đó chúng có mặt khắp nơi trên lục địa. Khí hậu nhiệt đới gió mùa cũng mang đến cho nước ta một hệ sinh thái động thực vật phong phú khi mà riêng các loài rắn ở Việt Nam ước tính có đến gần 200 loài rắn trong đó có 18 loài rắn độc ở đất liền và 13 loại rắn độc ở biển.
Thuộc lớp động vật bò sát với những đặc điểm ngoại hình dễ nhận biết như thân hình thon dài, da có vảy, không có chân, không có mí mắt và tai ngoài… Tương tự những loài động vật ăn thịt khác, rắn cũng có những tập tính săn mồi cũng như đặc tính sinh sản đặc trưng.
Tập tính săn mồi của loài rắn
Rắn được xem là loài động vật có bản năng săn mồi bẩm sinh, đa số các loài rắn sẽ chủ động đi tìm con mồi của mình. Hoạt động săn mồi của rắn kéo dài cả ngày lẫn đêm. Trong khi rắn độc dùng nọc độc từ răng nanh của mình để giết chết con mồi thì những loài rắn không độc cũng biết áp dụng cách quấn siết để hạ gục con mồi. Các loài động vật nhỏ như chim, chuột, thằn lằn là chuỗi thức ăn quen thuộc của rắn, đặc biệt hơn là rắn hổ mang chúa sẽ ăn những loài rắn khác. Rắn hổ mang đen được mệnh danh là loài rắn đáng nể cũng như đáng sợ nhất về khả năng săn mồi.
Tập tính sinh sản của loài rắn
Chúng ta thường biết rằng rắn là loài đẻ trứng, tuy nhiên số ít khác vẫn có hình thức sinh sản là đẻ con. Trong trường hợp này, rắn sẽ ấp những quả trứng ngay trong cơ thể của mình và sau đó sinh ra con non (hay còn gọi là trứng thai hay noãn thai sinh). Điều này thường xảy ra với những loài rắn sinh sống ở những vùng khí hậu lạnh khi mà điều kiện nhiệt độ và môi trường gây khó khăn cho việc bảo vệ và ấp trứng.
Một số loài rắn khác như rắn lục, rắn biển, rắn lục mép trắng… lại có đặc tính sinh sản bằng hình thức đẻ con qua hậu môn. Những quả trứng rắn sẽ được thụ tinh ngay bên trong bụng rắn mẹ rồi phát triển thành bào thai trong vòng 2 tháng. Tuy nhiên vì phần hậu môn và cơ thể của một số loài rắn không được to lớn, khỏe mạnh và dẻo dai nên khi sinh con phần hậu môn của chúng sẽ thường nứt toạc ra để rắn con chui ra ngoài. Vì điều này mà một số loài rắn mẹ sẽ chết ngay sau khi sinh xong.
Số lượng trứng ở mỗi loài sẽ có sự chênh lệch nhất định qua từng năm. Có loài chỉ đẻ từ khoảng 2 – 5 trứng/năm và cũng có loài sinh sản đến khoảng vài chục trứng/năm. Số lượng mà loài rắn hổ mang đẻ hằng năm có thể lên đến 50 – 100 trứng/năm.
Đa số các loài rắn mẹ có hình thức sinh sản là đẻ trứng thường sẽ bỏ đi và gần như không quan tâm đến lũ trứng con chưa kịp nở của mình. Trong khi số còn lại như rắn hổ mang, rắn hổ chúa lại có tập tính bảo vệ những quả trứng của mình bằng cách quấn tròn và ấp trứng. Thời gian ấp trứng tùy thuộc vào từng loài, thời gian ấp trung bình là từ 2 – 3 tháng. Trong thời gian ấp trứng, rắn mẹ rất hiếm khi rời khỏi ổ, bản tính săn mồi của chúng cũng quyết liệt và hung dữ hơn. Lúc này rắn mẹ sẽ túc trực bên ổ để ấp và chờ đến khi trứng nở, các con chui đầu ra khỏi vỏ thì mới yên tâm rời đi.
Cách phân biệt rắn độc và không độc
Như đã biết, rắn thường được phân loại là có độc hoặc không có độc trong đó có khoảng 80% loài rắn lại không hề có độc. Vậy có cách đơn giản nào để có thể phân biệt được rắn độc và không độc trong các loại ở Việt Nam không?
Dựa vào hình dạng đồng tử (con ngươi) của rắn
Nếu bạn có khả năng giữ đủ bình tĩnh khi bất chợt nhìn thấy rắn thì hãy nhanh chóng nhìn vào mắt của chúng để biết liệu rằng con rắn này có độc hay không. Những loài rắn có độc sẽ có hình dạng đồng tử (con ngươi) dẹp dài hoặc hình elip như mắt mèo, mắt cá sấu. Còn rắn không có độc sẽ có đôi mắt với đồng tử to tròn. Tuy nhiên trong một vài tình huống rắn không độc cũng có thể thay đổi hình dạng đồng tử cũng như một số ngoại lệ như rắn Taipan, rắn Mamba đen, rắn hổ có con người hình tròn nhưng lại thuộc loại rắn cực độc.
Dựa vào lỗ hốc (Pit) trên mũi rắn
Giữa mắt và mũi của những loài rắn độc thường sẽ có một cái hốc nhỏ được gọi là Pit. Lỗ Pit này có khả năng cảm biến nhiệt để phát hiện vị trí con mồi của riêng rắn độc mà những loài rắn thông thường không có.
Dựa vào hình dạng đuôi rắn
Rất dễ nhận thấy những loài rắn độc như rắn hổ mang, rắn đuôi chuông, rắn lục thường có đuôi ngắn và có vảy kép. Trong khi rắn không độc lại có vảy đơn ở đuôi và phần dài nhỏ dần.
Dựa vào hình dạng đầu rắn
Rắn có độc sẽ thường có hình dáng đầu tam giác khá lớn và cổ nhỏ. Còn những loài rắn không có độc sẽ có phần đầu nhỏ hình bầu dục. Một số trường hợp ngoại lệ như rắn biển, cạp nong, cạp nia lại có đầu tròn giống rắn thường nhưng lại là rắn có độc.
Dựa vào màu sắc và dáng đứng
Có một cách dân gian để dễ dàng nhận biết các loài rắn ở Việt Nam có độc hay không là dựa vào màu sắc, rắn độc thường có màu sắc sặc sỡ và thường có từ ba màu trở lên. Trên da rắn độc sẽ thường có những họa tiết vân hình kim cương. Về tư thế rắn độc như hổ mang khi cảm thấy bị đe dọa sẽ phình cơ thể, ngóc cao đầu nhe răng nanh và phát ra những tiếng kêu để cảnh báo. Ngược lại, rắn không độc khi cảm thấy bị đe dọa sẽ bỏ chạy hoặc lẫn tránh. Đối với những loài rắn sống dưới nước, rắn độc thường bơi theo kiểu nổi toàn thân trên mặt nước, trong khi rắn nước không độc chỉ sẽ bơi nổi đầu.
Dựa vào hình dáng vết cắn của rắn
Nếu như không may bị rắn cắn và muốn xác định có phải là rắn độc hay không để kịp thời xử lý, chúng ta cũng có thể dựa vào dấu vết răng mà rắn để lại để phân biệt. Vì thông thường vết cắn của rắn không độc sẽ có dấu răng nhỏ vòng cung tròn đều và không quá sâu. Nếu như dấu răng để lại không đều và có 2 dấu răng lớn và sâu thì đây là vết cắn do răng nanh của rắn độc để lại.
Cần làm gì khi bị rắn cắn?
Vết cắn do rắn độc cắn sẽ sưng tấy lên nhanh chóng và khó xử lý do đó bạn cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để chữa trị. Nếu có thể, hãy đem theo hình ảnh chụp con rắn để bác sĩ nhận định nhanh hơn loài rắn cắn bạn có độc hay không. Hãy sơ cứu vết thương bằng cách rửa vết thương với nước và xà phòng. Trong lúc di chuyển nạn nhân nên cố vết thương trước và lưu ý hạn chế tác động mạnh ở vùng có vết thương để tránh làm nọc độc lan nhanh hơn.
Cách phòng chống rắn vào nhà
Dù có độc hay không, rắn vẫn là một loài động vật gây nguy hiểm cho con người. Đặc biệt đối với khí hậu nóng ẩm của Việt Nam việc rắn chui vào nhà để trú ẩn thường xảy ra. Do đó bạn cần áp dụng những cách sau đây để có thể phòng tránh sự xuất hiện của “vị khách không mời” này và đảm bảo an toàn cho cả gia đình.
Trồng quanh nhà những loại cây có thể đuổi rắn
Cây lan tỏi, cây lưỡi hổ, cây sả… là những loài cây có mùi đặc trưng và có khả năng xua đuổi rắn hiệu quả. Bởi rắn có khứu giác khá nhạy bén nên khi ngửi được mùi thơm mạnh và cay nồng của những loại cây trên chúng sẽ tự giác tránh xa nhà bạn. Ngoài ra việc trồng cây có mùi hương quanh nhà không chỉ đem lại không khí dễ chịu mà còn mạng không gian xanh mát cho ngôi nhà của bạn
Dùng tinh dầu để xua đuổi rắn
Nếu như không đủ không gian để trồng cây quanh nhà hoặc không có thời gian chăm sóc, bạn có thể áp dụng cách xông nhà hằng ngày bằng tinh dầu. Những loại tinh dầu có mùi hương mạnh đặc trưng như sả, gừng, xạ hương hay hương thảo cũng có tác dụng tương tự giúp rắn tránh xa nhà bạn.
Dọn dẹp nhà, phát quang bụi rậm
Việc dọn dẹp nhà thường xuyên không chỉ giúp không gian nhà bạn luôn sạch sẽ, ngăn nắp mà còn loại bỏ nơi trú ẩn của rắn nữa đó. Hãy chú ý dọn dẹp ở cả bồn nước, bồn tắm, máy giặt, máy lạnh… vì đây là những nơi mát mẻ, ẩm thấp mà rắn thích ẩn nấp. Phát quang, cắt tỉa dọn dẹp lùm cây, bụi cỏ xung quanh nhà cũng là một cách hữu hiệu giúp phòng tránh sự xuất hiện của rắn.
Loại bỏ nguồn thức ăn của rắn
Chuột vốn là thức ăn yêu thích của rắn, do đó việc nhà bạn có nhiều chuột cũng dễ dẫn dụ rắn vào nhà. Hãy bẫy chuột để loại bỏ sự phiền toái do loài gặm nhấm này mang lại cũng như loại bỏ khả năng khiến rắn chui vào nhà.
Vừa rồi là tổng quan những kiến thức hướng dẫn bạn cách phân biệt rắn độc hay không độc, cũng như những biện pháp phòng chống rắn vào nhà. Hy vọng với những thông tin hữu ích trên bạn đã có thể hiểu thêm về các loài rắn ở Việt Nam và có biện pháp phòng ngừa rắn phù hợp!